Het immuunsysteem biedt ons bescherming tegen ziekte en andere narigheid – maar hoe doet het dat eigenlijk? En wat kunnen we zoal doen om onze weerstand te ondersteunen en versterken? Nou, onder andere goed eten, afspreken met vrienden en relaxen in een hangmat. Benieuwd? Lees gauw verder!
Een loopneus of een kloppend wondje... het zijn signalen dat ons immuunsysteem op de achtergrond voor ons aan het werk is. We ervaren dit soort symptomen dan misschien vaak als onaangenaam en hinderlijk, maar intussen worden ons wel veel ergere dingen bespaard. Zo leidt dat onschuldige sneetje in je vinger niet tot een ernstige ziekte of vergiftiging, en helpt die vervelende loopneus bij een verkoudheid ziektekiemen je lichaam uit te loodsen. Terwijl we ‘hoesten en proesten’, is er een ingenieus en uiterst complex systeem actief, dat zich in de loop van miljoenen jaren heeft ontwikkeld.
Wat doet het immuunsysteem?
Het dubbele immuunsysteem
De opbouw van het immuunsysteem
Het immuunsysteem versterken
De taken van het immuunsysteem
Het immuunsysteem heeft tot taak ons lichaam te beschermen tegen schadelijke invloeden. Dit geldt natuurlijk voor de weefsels en organen, maar ook voor onze psyche. Al in de jaren zeventig werd aangetoond dat gevoelens via het zenuwstelsel impact kunnen uitoefenen op ons immuunsysteem. En uit recenter onderzoek blijkt dat dit eveneens de andere kant op werkt: aandoeningen aan het immuunsysteem kunnen psychische problemen veroorzaken. Daarmee wordt de eeuwenoude leus “Een gezonde geest in een gezond lichaam” opnieuw extra kracht bij gezet.
Het dubbele immuunsysteem
Eigenlijk zijn er twee immuunsystemen: het aangeboren en het verworven immuunsysteem. Alle levende wezens, ook planten en bacteriën, beschikken over een aangeboren immuunsysteem. Het verworven (ook: aangeleerde of adaptieve) immuunsysteem komt enkel bij hoger ontwikkelde levensvormen voor. Dit systeem leert, past zich aan, en stelt het lichaam zo in staat adequaat op nieuwe prikkels te reageren.
De aangeboren immuunrespons
Alle levende wezens zijn vanaf hun ontstaan uitgerust met een aantal afweermechanismen, zoals een huid die helpt ziekteverwekkers buiten te houden. Dat is het aangeboren immuunsysteem. Het wordt ook wel ‘aspecifiek immuunsysteem’ genoemd, aangezien het op elke prikkel met dezelfde respons reageert.
Een voorbeeld van zo’n standaard respons bij de mens is de ontsteking: deze respons helpt bij het afweren van ziekteverwekkers en ondersteunt het herstel van een verwonding. Het aspecifieke immuunsysteem stuurt helper- en afweercellen en vocht naar het beschadigde weefsel, om de afvoer van getroffen cellen en de opbouw van nieuwe structuren te ondersteunen, wat ondertussen kan leiden tot de bekende ontstekingssymptomen als roodheid, zwelling, warmte en drukgevoeligheid. Het is het aangeboren immuunsysteem daarbij om het even of het letsel is veroorzaakt door een ongeval of bacteriële besmetting, de reactie is altijd hetzelfde.
De aangeleerde immuunrespons
Het verworven immuunsysteem ontwikkelt zich door de jaren heen onder invloed van prikkels van buitenaf. Het stelt het lichaam in staat op ziekten te reageren, afweercellen te creëren en zo immuniteit voor bepaalde ziekteverwekkers op te bouwen. Dit is bijvoorbeeld de reden dat we in de regel maar één keer in ons leven de waterpokken krijgen. Ook inentingen werken volgens dit principe. Het adaptieve immuunsysteem heeft echter wel grenzen. Zo kan het zijn dat het bepaalde ziekteverwekkers na verloop van tijd weer ‘vergeet’, vooral wanneer deze bij inentingen in afgezwakte of ‘dode’ vorm zijn toegediend. Vandaar dat sommige inentingen van tijd tot tijd moeten worden herhaald.
Hoe is het immuunsysteem opgebouwd?
Het immuunsysteem bestaat uit verschillende afweermechanismen: denk aan fysieke barrières als de huid, maar ook bepaalde organen, de daarin geproduceerde afweercellen en de transportkanalen die deze nodig hebben om hun taken uit te voeren.
Fysieke barrières
De meest vanzelfsprekende barrière is de huid, die voorkomt dat verontreinigen het lichaam kunnen binnendringen. Ziekteverwekkers die zich op de huid willen nestelen, worden tegengewerkt door zweet en talg. Dan zijn er nog de slijmvliezen, waar ze letterlijk op blijven kleven om vervolgens te worden afgevoerd – bijvoorbeeld via de trilhaartjes in de neus of longen. En wat dacht je van maagzuur? Eveneens een barrière voor micro-organismen. Al deze beschermings- en afweermechanismen maken onderdeel uit van ons immuunsysteem.
Cellen en organen
Op verschillende plekken in het lichaam, zoals de milt, de blindedarm en het beenmerg, worden immuuncellen geproduceerd – soms bij behoefte, soms preventief. Deze afweercellen vervullen uiteenlopende complexe taken. Zo klampen sommige cellen zich vast aan binnengedrongen ziekteverwekkers en markeren ze, zodat andere cellen ze kunnen vernietigen en afvoeren. Cellen die tot een specifiek deel van het immuunsysteem behoren, maken zelf antistoffen aan tegen nieuwe bedreigingen. Hoe deze zijn opgebouwd en kunnen worden bestreden, hebben de cellen geleerd van de eetcellen die de indringers eerder verslonden. De afgeweerde bedreigingen worden (onder andere) afgevoerd via het lymfestelsel, dat door het hele lichaam loopt en voor het afweersysteem uitsluitend als transportkanaal dient.
Het immuunsysteem versterken
Voor een gezond en optimaal werkend immuunsysteem is het van essentieel belang dat we de juiste voedingsstoffen in de juiste hoeveelheid binnenkrijgen. Naast voeding zijn er echter ook nog andere factoren die hierin een belangrijke rol spelen.
Voeding
Een gezond immuunsysteem valt of staat bij een uitgebalanceerd voedingspatroon. Daarbij is het vooral van belang dat we voldoende vitamines en mineralen tot ons nemen – groenten en fruit verdienen dan ook een vaste plek in ons eetpatroon. Mineralen die van grote betekenis zijn voor het immuunsysteem zijn ijzer, zink, selenium en jodium, die in verschillende levensmiddelen te vinden zijn. Verder is het belangrijk genoeg te drinken, aangezien dit bevorderlijk is voor de afvoer van schadelijke stoffen.
Beweging
Door regelmatig te bewegen kunnen we onze weerstand versterken. Want terwijl we bewegen, wordt de gehele stofwisseling gestimuleerd en worden voedingsstoffen door het lichaam getransporteerd. Genoeg en geregeld, dat zijn hier de toverwoorden – al te ambitieuze sportieve prestaties moeten niet het doel zijn en zouden zelfs averechts kunnen werken. Een goede keuze zijn bijvoorbeeld ‘rustigere’ duursporten, zoals fietsen, joggen, wandelen of zwemmen.
Zon
Het lichaam heeft zonlicht nodig om vitamine D te kunnen aanmaken. Deze vitamine heeft vele functies, en speelt ook een belangrijke rol in het immuunsysteem. Vitamine D stimuleert specifieke afweercellen op de huid om antibacteriële stoffen aan te maken en helpt zo voorkomen dat ziekteverwekkers kunnen binnendringen.
Ontspanning en levensvreugde
De wisselwerking tussen immuunsysteem en psyche is nog een relatief nieuw onderzoeksgebied. Momenteel ligt de focus vooral op de vraag of het immuunsysteem de geest kan beïnvloeden, en of een zwak immuunsysteem bijvoorbeeld zou kunnen leiden tot depressie.
Het omgekeerde principe, dat emoties het immuunsysteem kunnen verzwakken of versterken, is daarentegen al meermaals onderzocht en aangetoond. Langdurige stress verzwakt het immuunsysteem, en ontspanning blijkt een effectief middel om het immuunsysteem te ondersteunen. Optimisme kan genezingsprocessen bevorderen en de afweer van ziekteverwekkers versterken. En ook sociale connecties zijn van grote waarde: uit onderzoek blijkt dat mensen met een goed sociaal netwerk over meer afweercellen beschikken.
Mocht je dus écht iets goeds willen doen voor je immuunsysteem, zou je een wandeling kunnen maken met vrienden en familie, vervolgens samen kunnen genieten van een goede, gevarieerde maaltijd, om tot slot lekker te ontspannen in een hangmat. Wat we toch allemaal niet moeten overhebben voor onze gezondheid!
